Literacy in Jewish and non-Jewish Czech and Polish texts by former Auschwitz concentration camp inmates

Kód výsledku v IS VaVaI

<a href="https://www.isvavai.cz/riv?ss=detail&h=RIV%2F61989592%3A15210%2F23%3A73624536" target="_blank" >RIV/61989592:15210/23:73624536 - isvavai.cz</a>

Výsledek na webu

<a href="https://obd.upol.cz/id_publ/333204423" target="_blank" >https://obd.upol.cz/id_publ/333204423</a>

DOI - Digital Object Identifier

<a href="http://dx.doi.org/10.5507/ff.23.24464275" target="_blank" >10.5507/ff.23.24464275</a>

Jazyk výsledku

polština

Název v původním jazyce

Literackość w żydowskich i nie-żydowskich czeskich i polskich tekstach byłych więźniów obozu koncentracyjnego Auschwitz

Popis výsledku v původním jazyce

Przedmiotem analizy przedłożonej monografii są teksty obozowe byłych więźniów KL Auschwitz, żydowskiego i nie-żydowskiego pochodzenia, bezpośrednich świadków wydarzeń, pisanych oryginalnie po czesku i polsku. Monografia ta składa się z dwóch części, teoretyczniej (wokół tematu pozyskiwania zbiorów, ich przegląd, historia oraz metodologia) i analitycznej (analiza wybranych tekstów). Już na początku pojawiła się potrzeba uporządkowania dostępnych źródeł dotyczących literatury obozowej (lagrowej) i Holocaustu, do której należą również powojenne teksty byłych więźniów KL Auschwitz, zarówno w archiwach, jak i na rynku wydawniczym. Przede wszystkim korzystałam z relacji nieznanych, w większości niepublikowanych, przechowywanych w różnych archiwach na terenie Czech, Polski i Izraela, co wiązało się z licznymi kwerendami i poznaniem zasad, jakie panują w poszczególnych jednostkach. Z tego względu została w tej pracy omówiona klasyfikacja dotycząca powojennych tekstów obozowych panujących w tych placówkach oraz działalność m.in. Muzeum w Oświęcimiu, Terezinie i Lublinie, Narodowego Archiwum w Pradze, a także archiwów na terenie Izraela (m.in. Yad Vashem, Dom Bojwników Getta, Massuah) wraz z ich porównaniem, szczególnie pod względem polityki, wpływającej na ich pozyskiwanie, przechowywanie i udostępnianie. Metody te mają wpływ na ich współczesny odbiór przez społeczeństwo, co ukazałam na przykładzie trzech wspomnianych państw. Rynek wydawniczy jest pełny czeskich i polskich tekstów obozowych. W swojej monografii ukazałam jej przemiany oraz różnorodność, która obrazowała się na przestrzeni lat, od czasów wyzwolenia do obecnych, czyli przede wszystkim przejście od dokumentaryzmu ku fikcji, sięgnięcie po nowe formy przekazu, dawniej nieadekwatne do tematu obozu czy Zagłady, desakralizacja tematu Shoah, pisanie przez potomków byłych więźniów i Ocalonych (tematyka postpamięci) itp. Obecnie zauważa się wysyp publikacji niszowych, które wykorzystują tematykę II wojny światowej do celów komercyjnych. Z tego względu, że teksty obozowe nazywano w różnoraki sposób, pojawiła się potrzeba uporządkowania także form gatunkowych, w jakich występowały. Od czasów wyzwolenia stosowano bardzo pojemny termin „literatura obozowa” (lub „lagrowa”) dla określenia publikacji dotyczących doświadczeń związanych z obozem koncentracyjnym lub gułagiem („literatura łagrowa”), który utrzymuje się do dziś (w Czechach i w Polsce). W literaturze Holocaustu także pojawiają się bezpośrednie przekazy dotyczące obozów koncentracyjnych, jednak ze względu na specyficzne doświadczenia więźniów pochodzenia żydowskiego (m.in. getta, selekcje), odmienne od przeżyć osób nie-żydowskich, zwykle ujmowane w osobną grupę tekstów. Problemy z nazewnictwem można także zaobserwować w archiwach, np. w Muzeum w Oświęcimiu (różne nazwy dotyczące tekstów obozowych tj. oświadczenia, relacje, wspomnienia), Muzeum w Terezinie (protokoły, wspomnienia), instytucje w Izraelu (świadectwa, wspomnienia). Niekiedy preferowanym pojęciem bywa egodokument, którym akcentuje się dokumentalność omawianych tutaj form z podkreśleniem ich osobistego charakteru, a także – dokument osobisty (podkreślenie gatunkowości np. pamiętnik, dziennik). Nazwą pozornie zachowującą obiektywizm do licznych terminów są „teksty obozowe”, stosowaną w tej pracy. Pojawiają się również terminy podkreślające miejsce powstania oraz ich gatunek (np. „wspomnienia oświęcimskie”, „esej lagrowy”), nie jest to jednak zabieg powszechny. Potrzebne okazało się również omówienie specyficznego podejścia do autora, będącego byłym więźniem KL Auschwitz (m.in. pisanie formą terapii, zmaganie się z KZ-syndrome, przejawy traumy). Autorami wybranych tekstów obozowych są: Aleksander Widera i Jiří Borský, Jan Dubieniecki i Jiří Fränkl, Jan Fischer i Bencjon Hillel oraz Landau Dow Lewi i Jiří Steiner. Analiza odbywała się pod kątem literackości rozumianej jako zbiór tzw. „chwytów artystycznych”, tj. ozdobności formy, bogatym użyciu środków stylistycznych, sposobie oryginalnego ujęcia tematu, czyli zgodnej z założeniami formalistów rosyjskich. W tekstach obozowych ważne okazało się indywidualne spojrzenie autora na realia II wojny światowej, ich subiektywna próba zapisu doświadczenia granicznego. W wybranych tekstach pisanych oryginalnie w języku czeskim lub polskim (osiem tekstów, cztery czeskie i cztery polskie) wytypowałam szereg zjawisk, głównie motywów, obrazów i tropów, omawiałam szczególne ujęcie tematu i oceniałam całość wyrazu. Odwołania do znanych i uniwersalnych kodów kulturowych w tekstach obozowych było znaczne, każdy z autorów jednak przedstawiał je w inny sposób. W analizowanych przykładach rozumienie wartości literackiej danego tekstu stanowi kwestię indywidualną i przejawia się w różnej formie m.in. przez sposób przedstawienia wydarzeń (Dubieniecki), zwrot ku emocjonalnej i metaforycznej stronie przekazu (Fränkl), bogatą stroną faktograficzną (Borský) czy lekkim stylem i ciekawymi odwołaniami do literatury (Widera). Monografia ta potwierdziła, że teksty te stanowią specyficzny nurt literatury, niezwykle ważnej pod względem pamięci, jaką sobą reprezentuje, zarysowując rzeczywistość okrojoną do indywidualnego punktu widzenia. Obrazy te nachodzą na siebie lub się wykluczają, łatwo jednak wskazać w nich wspólne motywy i obrazy, np. śmierci, podróży, świata-teatru, Arkadii czy utraconego raju, w które są bogato zaopatrzone. Toposy te zostają zaprezentowane za pomocą stałych zbiorów środków stylistycznych, zaktualizowane o nowe chwyty literackie. Ich zbiór określa pole wyobrażeń, jakimi posługują się ich autorzy, aby przybliżyć czytelnikowi to, co widzieli. Dzięki przedstawionej metodzie odbiorca ma okazję zobaczyć niezwykłą różnorodność tekstów obozowych i skonfrontować je z klasyczną wiedzą na ich temat. Próba ich literaturoznawczej oceny pod kątem m.in. literackich chwytów, tropów oraz motywów i obrazów w nich zawartych pozwoliła na pokazanie ich wartości i możliwości jako materiał badawczy. Przeprowadzona tutaj naliza tekstów obozowych stała się pretekstem do próby zrozumienia znaczenia tych przekazów we współczesnym świecie, obecnego odbioru, szczególnie teraz, gdy odchodzą ostatni świadkowe tych wydarzeń, a na rynku pojawiają się liczne prace lekceważąco traktujące temat KL Auschwitz. Relacje pisane przez byłych więźniów to niewątpliwie dokumenty, które stanowią dowód zbrodni hitlerowskich, tworzonych często przez osoby pozbawione warsztatu pisarskiego, ale biorącymi udział w konkursach na wspomnienia obozowe (polskie) lub wojenne (czeskie) i uzyskującymi możliwość, aby publikacja ich dzieła stała się wielkim wydarzeniem na rynku wydawniczym, stanowiącym niewątpliwie literackie zjawisko.

Název v anglickém jazyce

Literacy in Jewish and non-Jewish Czech and Polish texts by former Auschwitz concentration camp inmates

Popis výsledku anglicky

The subject of the publication is the concentration camp texts of former Auschwitz prisoners of Jewish and non-Jewish origin, direct witnesses of the events, written originally in Czech and Polish. This book consists of two parts, a theoretical one (around the topic of collection acquisition, its overview, history and methodology) and an analytical one (analysis of selected texts). Early on, there was a need to sort out the available sources on concentration camp (lager) and Holocaust literature, which includes post-war texts by former Auschwitz prisoners, both in archives and on the publishing market. Above all, I used unknown, mostly unpublished accounts stored in various archives in the Czech Republic, Poland and Israel, which involved numerous searches and learning about the rules that prevailed in the various institutions. For this reason, the classification of the post-war concentration camp texts prevailing in these facilities and the activities of the Museum in Oświęcim, Terezin and Lublin, the National Archives in Prague, and the archives in Israel (including Yad Vashem, the Ghetto Fighters’ House, Massuah) are discussed in this publication, along with a comparison of them, particularly in terms of the policies affecting their acquisition, storage and access. These methods have an impact on their contemporary reception by the public, as I have shown through the example of the three countries mentioned in the publication. The publishing market is full of Czech and Polish concentration camp texts. In my work, I have shown its transformation and diversity over the years, from the time of liberation to the present, that is, above all, the shift from documentarism to fiction, the reaching for new forms, formerly inadequate for the subject of the concentration camp or the Holocaust, the desacralisation of the Shoah theme, writing by descendants of former prisoners and Survivors, etc. There is now a noticeable rash of niche publications that exploit the subject matter of the Second World War for commercial purposes. Because concentration camp texts were referred to in different ways, there was also a need to organize the genre forms in which they appeared. From the time of liberation onwards, the very capacious term “camp literature” (or “lager literature”) was used to describe publications about concentration camp or gulag experiences (“gulag literature”), a term that persists to this day (in the Czech Republic and Poland). Direct accounts of concentration camps also appear in Holocaust literature, but due to the specific experiences of Jewish prisoners (e.g. ghetto, selections), different from those of non-Jews, they are usually included in a separate group of texts. Nomenclature problems can also be observed in archives, e.g. the Museum in Auschwitz (different names for camp texts, i.e. statements, relations, memoirs), the Museum in Terezin (testimony, memoirs), museums in Israel (testimonies, memoirs). Sometimes the preferred term is egodocument, which emphasises the documentary nature of the forms discussed here with an emphasis on their personal character, or – personal document (emphasising genre e.g. diary, journal). A name seemingly maintaining objectivity to the numerous terms is “camp texts”, used in this book. There are also terms that emphasise the place of creation and their genre (e.g. “Auschwitz memoirs”, “lager essay”), but this is not a common procedure. It was also necessary to discuss the specific approach to the author, who is a former Auschwitz prisoner (e.g. writing as a form of therapy, struggling with KZ-syndrome, manifestations of trauma). The authors of the selected concentration camp texts are: Aleksander Widera and Jiří Borský, Jan Dubieniecki and Jiří Fränkl, Jan Fischer and Bencjon Hillel and also – Landau Dow Lewi and Jiří Steiner. An analysis of these texts was carried out from the point of view of literariness understood as a set of so called “artistic tricks”, i.e. the ornamentation of the form, the rich use of stylistic means, the manner of an original approach to the subject, i.e. in accordance with the assumptions of the Russian formalists. In the concentration camp texts, the author’s individual perspective on the realities of the Second World War, their subjective attempt to record the border experience, proved important. In selected texts originally written in Czech or Polish (eight texts, four Czech and four Polish), selected a number of phenomena, mainly motives, images and tropes, discussed a particular take on the theme and evaluated the overall expression. The references to familiar and universal cultural codes in the concentration camp texts were considerable, but each author presented them in a different way. In the examples analysed, the understanding of the literary value of a given text is an individual matter and manifests itself in different forms, e.g. through the way the events are presented (Dubieniecki), the turn to the emotional and metaphorical side of the message (Fränkl), the rich factual side (Borský) or the light style and interesting references to literature (Widera). This book has confirmed that these texts constitute a specific strand of literature, extremely important in terms of the memory it represents, outlining a reality truncated to an individual point of view. The images overlap or exclude each other, but it is easy to identify common motives and images in them, such as death, travel, the world-theatre, Arcadia or lost paradise, with which they are richly supplied. These toposes are presented using a fixed set of stylistic devices, updated with new literary tricks. Their collection defines the field of imagery used by their authors to bring the reader closer to what they have seen. Thanks to the method presented, the viewer has the opportunity to see the extraordinary diversity of the concentration camp texts and confront them with classical knowledge of them. An attempt at their literary evaluation in terms of, among other things, literary tricks, tropes, motives and images contained in them has made it possible to demonstrate their value and potential as research material. The analysis of the concentration camp texts carried out here became a pretext for trying to understand the meaning of these accounts in the contemporary world, the current reception, especially now that the last witnesses of these events are passing away and numerous texts appear on the publishing market which treat the subject of Auschwitz dismissively. The texts written by former prisoners are undoubtedly documents that provide evidence of Nazi crimes, often written by people without writing skills, but who take part in competitions for concentration camp’s (Polish) or war’s (Czech) memoirs and obtain the opportunity for the publication of their testimonies to become a great event on the publishing market, undoubtedly constituting a literary phenomenon.

Druh

B - Odborná kniha

CEP obor

—

OECD FORD obor

60206 - Specific literatures

Projekt

—

Návaznosti

S - Specificky vyzkum na vysokych skolach

Rok uplatnění

2023

Kód důvěrnosti údajů

S - Úplné a pravdivé údaje o projektu nepodléhají ochraně podle zvláštních právních předpisů

ISBN

978-80-244-6427-5

Počet stran knihy

338

Název nakladatele

Univerzita Palackého v Olomouci

Místo vydání

Olomouc

Kód UT WoS knihy

—